I.3.2. Zainicjowanie projektu badania ryzyka systemowego
Realizacja celu IDUB
- I.3. Wsparcie tworzenia programów oraz zespołów badawczych, które w przyszłości staną się centrami doskonałości, w tym poprzez ich umiędzynarodowienie
Nazwa POB/Grupy działań
Opis działania
Celem Centrum Badania Ryzyka Systemów jest prowadzenie badań dotyczących zagrożeń systemów o krytycznym znaczeniu dla funkcjonowania człowieka i społeczeństw, w szczególności zaś poszukiwanie metod i sposobów minimalizowania tych zagrożeń. Metodą działania jest stworzenie trwałej platformy współpracy między wiodącymi badaczami z nauk społecznych, humanistycznych, biologicznych i ścisłych.
Istotą działalności Centrum będzie łączenie głębokiej perspektywy i szerokiej refleksji oferowanej przez przedstawicieli nauk społecznych i humanistycznych z bogactwem danych empirycznych (włączając precyzyjne modele matematyczne i symulacje komputerowe), które są domeną badaczy ścisłych. Wynika to z przekonania, że dla zrozumienia kryzysu cywilizacyjnego i znalezienia dróg wyjścia z niego trzeba łączyć precyzję modeli oferowanych przez nauki ścisłe z głębokim rozumieniem człowieka, społeczeństw i kultury właściwym naukom społecznym i humanistycznym. Wypracowane przez nauki ścisłe podejście do badań układów złożonych oferuje narzędzia pozwalające zrozumieć wieloaspektową dynamikę kryzysu i integrować perspektywy innych działów nauki. Wiele zagrożeń ma charakter globalny i konieczne jest łączenie wyników własnych badań, odnoszących się do lokalnych warunków z analogicznymi badaniami prowadzonymi w innych ośrodkach na świecie, zarówno w krajach rozwiniętych, jak i rozwijających się. Dlatego tez nasz ośrodek będzie z założenia częścią międzynarodowej (tworzącej się) sieci badawczej. Jako, że trzeba nie tylko badać, ale też uczyć innych rzetelnego, analitycznego i naukowego podejścia, wiedzy teoretycznej i nowych metod badawczych, dlatego zakładamy stworzenie adekwatnej struktury dydaktycznej.
Uzasadnienie
Obserwowany obecnie kryzys cywilizacyjny zagraża funkcjonowaniu systemów, od których zależy dalszy rozwój ludzkości. Problemy dotyczą klimatu i środowiska, ekonomii i rynków finansowych, spójności społecznej i globalnego oraz indywidualnego bezpieczeństwa, kultury i dziedzictwa kulturowego.
Wiele przejawów kryzysu jest wzajemnie od siebie zależnych i połączonych różnorodnymi sprzężeniami. I tak np. globalne ocieplenie manifestuje się suszą w pewnych regionach świata, a w innych powodziami. Zmiana klimatu i kryzys bioróżnorodności wpływa na efektywność produkcji żywności, głód skutkować może masowymi migracjami, które – z kolei – prowadzą do konfliktów społecznych. Przeludnienie, niestabilność systemów ekonomicznych i zmienność na rynkach finansowych wywołują lęk prowadzący do skrajności postaw. Te i wiele innych czynników mogą podważać spójność społeczeństw, zagrażać integralności Europy, dobrobytowi i bezpieczeństwu narodów. Dodatkowo, jesteśmy świadkami bezprecedensowego rozwoju nowych technik przekazu informacji i ich wpływu na opinię publiczną.
Kryzys cywilizacyjny ze swej natury jest więc wieloaspektowy i dotyczy olbrzymiego spektrum wzajemnie powiązanych systemów, zazębiających się na różnych poziomach i w różny sposób angażujących wspólne elementy i składowe. Proponujemy wspólne, synergistyczne badania, których celem jest poznanie możliwych i pożądanych zmian w organizacji struktur społecznych które z jednej strony pozwolą ograniczyć negatywne skutki kryzysu klimatycznego i środowiskowego, a z drugiej utrzymać spójność społeczną i jakość życia. Aby te badania realizować, niezbędne jest włączenie naukowców z różnych dziedzin, zarówno nauk ścisłych i biologicznych, jak i społecznych i humanistycznych, we wspólne działanie o charakterze interdyscyplinarnym, które pomoże lepiej zrozumieć dynamikę kryzysu, powiązania między różnymi jego aspektami, określenie sygnałów ostrzegawczych i znalezienia skutecznych sposobów wyjścia. Potrzebne jest też zrozumienie, jak ogólne zasady przyłożyć na konkretne lokalne działanie praktyczne oraz wypracowanie metod znajdywania takich praktycznych rozwiązań i wskazówek dla konkretnych działań oraz edukacji specjalistów.
Znaczenie
„Jakość naukowa” członków zespołu jest kluczowa, aby tworzyć nowoczesne, interdyscyplinarne i systemowe metody badawcze. Jedynie wówczas możemy zagwarantować doskonałość naukową naszego działania. Jego efektem będzie integracja polskiej nauki i stworzenie silnego środowiska interdyscyplinarnego. Działanie umocni, w zakresie proponowanych badań, międzynarodową pozycję polskiej nauki i zwiększy jej związki z nauką światowa, a zwłaszcza mocno zacieśni współprace z uniwersytetami europejskimi. Wynikiem projektu będzie też lepsze rozumienie zagrożeń i sposobów ich unikania i minimalizacji ich skutków. Doniosłość społeczna podejmowanej problematyki sprawia, że wyniki badań przełożą się na wymierne korzyści dla społeczeństwa i biznesu, także w zakresie innowacyjności.
Metodologia
‘Znakiem firmowym’ Centrum będzie interdyscyplinarne wykorzystanie metod badawczych z całego spektrum wiedzy eksperckiej reprezentowanej przez członków zespołu. Będziemy łączyć klasyczne metody nauk społecznych (np. badania ankietowe) z wynikami badań biomedycznych (np. dane dotyczące stanu zdrowia badanych populacji), badań historycznych (w tym archeologii) z metodami uczenia maszynowego oraz modelowania matematycznego. Zakres stosowanych metod będzie podporządkowany nadrzędnemu celowi funkcjonowania Centrum: wczesnej identyfikacji zagrożeń systemowych, zrozumieniu mechanizmów zachodzących zmian oraz formułowaniu rekomendacji zmierzających do niwelowania ich skutków.
Rodzaje działalności
Centrum będzie prowadzić działalność naukową, dydaktykę oraz działalność popularyzatorską. Działania będą prowadzone we współpracy krajowej i międzynarodowej.
- Działalność naukowa i doradcza — Podstawowym zadaniem Centrum będzie prowadzenie działalności naukowo–badawczej w obszarze ryzyka systemów. Członkowie Centrum będą publikować wyniki swoich badań w prestiżowych czasopismach krajowych i zagranicznych o charakterze naukowym, ale również formułować diagnozy i rekomendacje na potrzeby instytucji wykonawczych. Członkowie Centrum będą występować o krajowe i zagraniczne granty naukowe na działalność Centrum.
- Dydaktyka — Centrum będzie prowadzić dydaktykę na poziomie studiów II i III stopnia. Początkowo będą to zajęcia o charakterze monograficznym, w dłuższej perspektywie studia specjalistyczne oraz międzywydziałowe makrokierunki kończące się dyplomem lub certyfikatem specjalizacji.
- Współpraca krajowa i międzynarodowa — Centrum będzie aktywnie współpracować z krajowymi i zagranicznymi ośrodkami naukowymi budując międzynarodową sieć placówek badawczych w tym obszarze.
- Działalność popularyzatorska i wspomaganie oddziaływań społecznych — Centrum będzie wspomagać działania zwiększające świadomość społeczną ryzyka systemów i działań i zachowań minimalizujących ryzyko systemowe. Centrum będzie też współpracować z placówkami oświaty i nauczycielami wspierając inicjatywy zmierzające do minimalizacji zagrożeń systemowych
Zadania
Podstawowym zadaniem projektu jest stworzenie Centrum Badania Ryzyka Systemowego, rozpoczęcie jego działalności naukowej i zainicjowanie współpracy z partnerami zagranicznymi.
W obszarze zainteresowań Centrum są następujące klasy systemów:
- Systemy społeczne. prof. Andrzej Nowak
- Środowisko naturalne i społeczne konsekwencje jego zmian prof. Szymon Malinowski, dr hab. Fabian Welc
- Zdrowie i zagrożenia epidemiczne. prof. Andrzej Wróbel, prof. Marek Konarzewski, prof. Marek Kuś, prof. Marek Trippenbach
- Systemy techniczne i ich społeczne konsekwencje. dr Sebastian Szymański
- Systemy ekonomiczne i finansowe. dr hab. Karolina Safarzyńska
W ramach tych szeroko określonych systemów określane będą węższe obszary, na których skupią się projekty realizowane w ramach Centrum. Lista tematów nie jest zamknięta, mogą być dodawane nowe tematy lub zamykane istniejące a do każdego z zadań zapraszamy ekspertów z Uniwersytetu Warszawskiego oraz ekspertów zewnętrznych.
Wyjściowymi tematami, którymi chce się zająć Centrum są:
- Modele formalne ryzyka i dynamiki rozpadu funkcji systemów złożonych.
- Zagrożenie spójności społeczeństwa.
- Ocena ryzyka systemowego związanego z funkcjonowaniem narracji w mediach.
- Klimat – człowiek – społeczeństwo – migracje.
- Zagrożenia zdrowotne jako ryzyko systemowe (w tym zdarzenia nagłe, takie jak wystąpienie pandemii, ale także zagrożenia o charakterze długotrwałym, takie jak zwiększające się występowanie chorób cywilizacyjnych).
- Ryzyka systemowe a etyka (emergencja i odpowiedzialność, ryzyka systemowe i sprawiedliwość).
- Ryzyko systemów ekonomicznych i finansowych.
W wymiarze organizacyjnym Centrum Badania Ryzyka Systemów będzie działać w ramach Instytutu Studiów Społecznych UW im. Roberta Zajonca, ale ma charakter otwarty. Pragniemy stosować zasadę inkluzyjności i zapraszać do współpracy inne jednostki UW. Członkami Centrum mogą być także naukowcy spoza UW.
Jednostka realizująca działanie
- Wydział Artes Liberales
Jednostki zaangażowane w realizację działania
- Wydział Fizyki
- Wydział Artes Liberales
- Instytut Kultury Polskiej
- Wydział Nauk Ekonomicznych
- Instytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN
- Wydział Psychologii
- Instytut Archeologii UKSW
- Ośrodek Badań nad Migracjami UW
- Warszawski Uniwersytet Medyczny