I.3.5. Centrum Badań nad Kulturą, Językiem i Umysłem

Realizacja celu IDUB

Działanie I: Zwiększenie wpływu działalności naukowej uczelni na rozwój światowej nauki, w szczególności w priorytetowych obszarach badawczych, o dużym potencjale rozwoju, w których uczelnia planuje zintensyfikować działalność naukową.
Cel 3. Wsparcie tworzenia programów oraz zespołów badawczych, które w przyszłości staną się centrami doskonałości, w tym poprzez ich umiędzynarodowienie

Nazwa POB/Grupy działań

IV. Przekraczanie granic humanistyki – badania humanistyczne przekraczające granice dyscyplin, rozwijające innowacyjne narzędzia i modele, poszerzające rozumienie umysłu, języka i kultury

Opis działania

Cele szczegółowe Centrum

Stymulowanie interdyscyplinarnych badań z udziałem humanistyki prowadzonych na UW poprzez stwarzanie warunków do powstawania i realizacji projektów badawczych oraz wspieranie tego typu projektów (organizacyjne, techniczne, informatyczne, metodologiczne, związane z upowszechnianiem ich wyników).
Wspieranie transferu wiedzy i umiejętności między zespołami badawczymi pracującymi w różnych dziedzinach, w tym ułatwianie lepszego wykorzystania infrastruktury badawczej UW i wspieranie laboratoriów świadczących usługi na rzecz zespołów/ projektów badawczych.
Współpraca z zagranicznymi jednostkami (ułatwienie nawiązania kontaktów międzynarodowych dla zespołów realizujących badania w Centrum), wymiana naukowa, staże itd. (we współpracy z odpowiednimi jednostkami administracyjno-organizacyjnymi UW) oraz promocja na forum krajowym i międzynarodowym interdyscyplinarnych badań z udziałem humanistyki realizowanych na UW.

Uzasadnienie

Współczesna humanistyka coraz częściej poszukuje skutecznych strategii przekraczania granic tematycznych, dyscyplinarnych, dziedzinowych i światopoglądowych. Jasna staje się konieczność zarówno wychodzenia poza dominujące paradygmaty badawcze, jak i wykorzystywania w humanistyce ilościowych metod nauk empirycznych. Dlatego istotnym wyzwaniem humanistyki jest przekraczanie międzydziedzinowych barier i sięganie po istniejące już w naukach społecznych i matematyczno-przyrodniczych metody i narzędzia badawcze oraz stosowanie ich w prowadzonych przez nią badaniach. Istnieje też potrzeba większego otwarcia na badania partycypacyjne, które uwzględniałyby aktorów i interesariuszy społecznych (np. organizacje pozarządowe i społeczności lokalne). Zarazem coraz istotniejsza staje się odpowiedzialna komunikacja i upowszechnianie wyników badań. Wynika stąd konieczność stworzenia przestrzeni badawczej integrującej te potrzeby.

Centrum Badań nad Kulturą, Językiem i Umysłem będzie miejscem prowadzenia badań łączących nauki humanistyczne ze społecznymi i matematyczno-przyrodniczymi. Wykorzystując potencjał wiodących dyscyplin humanistycznych, stanie się platformą ułatwiającą realizację międzydziedzinowych i interdyscyplinarnych projektów badawczych dotyczących zagadnień związanych z ludzkim umysłem, z językami i kulturą. Centrum stanowić będzie strukturę uzupełniającą i wspierającą wydziały Uniwersytetu Warszawskiego w prowadzeniu badań interdyscyplinarnych z udziałem humanistyki. Pozwoli też włączyć badaczy UW w poszukiwanie rozwiązań złożonych problemów, z którymi borykają się dzisiaj społeczeństwa w obszarach o strategicznym znaczeniu. Będzie pełnić funkcję integrującą badaczy z UW oraz innych jednostek zainteresowanych szeroko rozumianą humanistyką i umacnianiem jej powiązań z innymi dziedzinami.

Centrum otwarte jest na propozycje pionierskich badań, które sytuują się na pograniczu dwóch dziedzin lub co najmniej trzech dyscyplin humanistycznych. Projekty powinny być realizowane przez zespoły badawcze o wysokim stopniu umiędzynarodowienia, które chcą się mierzyć z nowymi tematami badawczymi wymagającymi nowatorskiego multidyscyplinarnego lub transdyscyplinarnego podejścia. Projekty takie wymagają łączenia wiedzy i umiejętności przedstawicieli różnych dziedzin czy dyscyplin. Poszukiwane będą projekty, których cele można osiągnąć jedynie przez unikatowe połączenie kompetencji ich uczestników. Centrum obejmie opieką projekty z zakresu nauk humanistycznych wykorzystujące metodologie i narzędzia badawcze innych dziedzin oraz projekty międzydziedzinowe wykorzystujące narzędzia z zakresu nauk humanistycznych.

Przykładowe obszary badań prowadzonych w ramach Centrum

Humanistyka wobec wobec wyzwań współczesności – poszukiwanie paradygmatów, pojęć i języka umożliwiających wyrażenie zagadnień i problemów wynikających z rozwoju technologii i nauki (filozofia, literaturoznawstwo, językoznawstwo, kulturoznawstwo, antropologia, psychologia, nauki socjologiczne, nauki medyczne, biologia, fizyka, informatyka, sztuczna inteligencja, nanotechnologia).
Neurofizjologiczne, społeczne i kulturowe aspekty procesów poznawczych i komunikacyjnych (nauki medyczne, filozofia, psychologia, nauki o edukacji, językoznawstwo, antropologia, nauki socjologiczne, nauki medyczne, fizyka, chemia, informatyka, nauki o sztuce).
Kulturowe i społecznie uwarunkowania procesów biologicznych i środowiskowych, w tym zmian klimatycznych (biologia, antropologia, nauki medyczne, nauki socjologiczne)
Biologiczne i środowiskowe uwarunkowania procesów tworzenia się struktur społecznych i praktyk artystycznych (językoznawstwo, literaturoznawstwo, antropologia, nauki socjologiczne, nauki o sztuce, psychologia, botanika, geologia, nauki medyczne, genetyka).
Literatura wobec praktyk językowych – społeczne, medialne, materialne i poznawcze aspekty zjawisk literackich (językoznawstwo, literaturoznawstwo, kulturoznawstwo, nauki socjologiczne, psychologia, informatyka).
Analiza, rekonstrukcja i modelowanie procesów językowych, poznawczych, społeczno-kulturowych i historycznych z wykorzystaniem zaawansowanych technik i narzędzi nauk ścisłych (językoznawstwo, literaturoznawstwo, kulturoznawstwo, nauki socjologiczne, historia, filozofia, psychologia, matematyka, informatyka, fizyka).
Procesy osadnicze i aktywność gospodarcza człowieka w ujęciu nauk przyrodniczych (archeologia, historia, fizyka, chemia, geologia, botanika, genetyka, nauki o klimacie, demografia).

Zadania

Realizacja Celu 1 – Stymulowanie interdyscyplinarnych badań z udziałem humanistyki prowadzonych na UW poprzez stwarzanie warunków do powstawania i realizacji projektów badawczych oraz wspieranie tego typu projektów.

W roku 2020 zostanie zainicjowane działanie Centrum Badań nad Kulturą, Językiem i Umysłem (Centrum Q), które będzie miejscem prowadzenia badań łączących nauki humanistyczne ze społecznymi i matematyczno-przyrodniczymi. Uniwersytet Warszawski zapewni infrastrukturę niezbędną dla działania Centrum Q. Budżet Centrum będzie pochodzić z programu IDUB UW, kosztów pośrednich alokowanych przy nim projektów, innych dotacji lub subwencji oraz innych źródeł.

Centrum będzie kierowane przez Dyrektora/Dyrektorkę powołanego w konkursie na lata 2020-2023. Centrum utworzy międzynarodową Radę Naukową. Głównym zadaniem Rady będzie wspieranie i monitorowanie działalności naukowej Centrum, w tym wybór zadań i projektów badawczych w nim realizowanych.

Centrum zapewni wsparcie administracyjne (w tym obsługę finansową, prawną i organizacyjną, obsługę przetargów) na etapie przygotowywania wniosków o zewnętrzne źródła finansowania oraz w czasie ich realizacji i rozliczania.

W okresie kształtowania się Centrum, ale nie później niż do wyłonienia Dyrektora/Dyrektorki, koordynatorem prac nad powstaniem Centrum będzie Prorektor ds. Naukowych UW, wspomagany przez Zespół Roboczy, składający się z osób zaangażowanych w tworzenie Centrum. Z jednej jednostki UW nie może pochodzić więcej niż jeden reprezentant Zespołu.

Realizacja Celu 2 – Wspieranie transferu wiedzy i umiejętności między zespołami badawczymi pracującymi w różnych dziedzinach, w tym ułatwianie lepszego wykorzystania infrastruktury badawczej UW i wspieranie laboratoriów świadczących usługi na rzecz zespołów/ projektów badawczych.

Centrum Q będzie pełnić funkcję integrującą dla badaczy i badaczek UW zainteresowanych szeroko rozumianą humanistyką oraz jej związkami z innymi dziedzinami. Centrum otwarte jest na propozycje pionierskich badań, które sytuują się na pograniczu dwóch dziedzin lub co najmniej trzech dyscyplin humanistycznych.

Poszukiwane będą projekty, których cele można osiągnąć jedynie przez unikatowe połączenie wiedzy i kompetencji badaczy reprezentujących różne dziedziny i dyscypliny. Centrum obejmie opieką projekty z zakresu nauk humanistycznych wykorzystujące metodologie i narzędzia badawcze innych dziedzin oraz projekty międzydziedzinowe wykorzystujące narzędzia z zakresu nauk humanistycznych.

Centrum Q będzie dysponować systemem grantów na rozwój pomysłu badawczego, który został zaakceptowany do przyjęcia pod jego egidę. Proponowana wartość jednego grantu to maks. 50 tys. zł, a okres jego realizacji to 6-12 miesięcy. Środki na granty wewnętrzne będą pochodzić spoza budżetu Centrum. Rada Naukowa Centrum Q powoła zespół konkursowy, którego zadaniem będzie ocena i wybór projektów do realizacji i finansowania w ramach Centrum w naborze cyklicznym lub stałym.

Manager nauki zatrudniony w Centrum zapewni wsparcie w nawiązywaniu kontaktów z pracowniami badawczymi i laboratoriami UW dysponującymi fachowcami i sprzętem oraz wsparcie w przygotowaniu wniosków o finansowanie wewnętrzne i zewnętrzne.

Realizacja Celu 3 – Współpraca z zagranicznymi jednostkami, wymiana naukowa oraz promocja na forum krajowym i międzynarodowym interdyscyplinarnych badań z udziałem humanistyki realizowanych na UW.

Umiędzynarodowienie – Centrum Q to jednostka ogólnouniwersytecka integrująca interdyscyplinarne i wielodziedzinowe projekty badawcze pod wspólnym hasłem „Przekraczanie granic humanistyki”. Ma charakter instytucji „parasolowej”, czyli przyjmującej, na zasadzie konkursowej, pomysły na projekty badawcze, które będą realizowane pod egidą i ze wsparciem zasobów Centrum. Dotyczy to w szczególności projektów integrujących badaczy/badaczki z różnych obszarów funkcjonowania UW oraz z różnych jednostek, w tym zagranicznych. Projekty przyjęte do Centrum będą realizowane przez zespoły badawcze o wysokim stopniu umiędzynarodowienia, które chcą się zmierzyć z nowymi tematami badawczymi wymagającymi nowatorskiego multidyscyplinarnego lub transdyscyplinarnego podejścia.

Upowszechnianie wyników badań – Dyrektor Centrum dba o upowszechnianie wyników badań naukowych prowadzonych w Centrum i odpowiednią komunikację z mediami oraz otoczeniem zewnętrznym. Dyrektor inicjuje także interdyscyplinarne i międzydziedzinowe seminaria naukowe, których celem byłaby wymiana doświadczeń i pomysłów naukowych, a w konsekwencji także inicjowanie nowych projektów badawczych. Zapewnia wsparcie w organizowaniu szkoleń, konsultacji, konferencji (w zależności od potrzeb poszczególnych projektodawców), jak również wsparcie projektów realizowanych w koncepcji open science (w tym w prerejestracji badań).

Stabilizacja i ugruntowanie pozycji Centrum – W perspektywie długofalowej Centrum nawiąże strategiczne partnerstwa międzynarodowe, co pomoże przygotować wnioski na duże międzynarodowe projekty. Wdroży też strategię systematycznej promocji osiągnięć naukowych i komunikacji.

Centrum prowadzić będzie studia międzydziedzinowe na II poziomie oraz dysponować ścieżką kształcenia w szkołach doktorskich (szkoła międzydziedzinowa).

Jednostki zaangażowane w realizację działania

Jednostki UW, których pracownicy realizują projekty badawcze w ramach Centrum